Αρχαία Ψωφίδα (Τριπόταμα): Γεωγραφική Περιγραφή

Αρχαία Ψωφίδα (Τριπόταμα)

Γεωγραφική Περιγραφή

Η Αρχαία Ψωφίδα ήταν χτισμένη στο κέντρο και βορειοδυτικά της Πελοποννήσου, νότια της οροσειράς του Ερυμάνθου, ακριβώς στη συμβολή των τριών νομών Αχαΐας, Ηλείας και Αρκαδίας, αλλά και των τριών παραποτάμων του Ερυμάνθου (Ερύμανθος, Αροάνιος, Σειραίος). Η θέση αυτή βρίσκεται στο ενδιάμεσο της εθνικής οδού Πατρών-Τριπόλεως, απέχουσα 90 χιλ. από την Πάτρα, 70 χιλ. από την Τρίπολη, 50 χιλ. από τα Καλάβρυτα και 57 χιλ. από την Αρχαία Ολυμπία. 

Η γεωγραφική αυτή θέση είναι πολύ σημαντική, αν αναλογιστεί κανείς ότι βρίσκεται στο κέντρο της Πελοποννήσου, και είναι η μοναδική δίοδος ανάμεσα στην οροσειρά του Ερυμάνθου και του Αφροδίσιου Όρους και αναγκαστικό πέρασμα από τη δυτική προς την ανατολική πλευρά της Πελοποννήσου. Στην αρχαιότητα, από εκεί περνούσε και η κεντρική οδός που συνέδεε το λιμάνι της Κυλλήνης με τις ανατολικές αρχαίες πόλεις, Τεγέα, Νεμέα, Κόρινθο, Άργος και Μυκήνες. Η Κυλλήνη στα δυτικά της Πελοποννήσου ήταν το λιμάνι που εξυπηρετούσε την Ψωφίδα αλλά και ολόκληρη την βορειοδυτική Αρκαδία. Η στρατηγική γεωγραφική θέση της Ψωφίδας προφανώς ήταν και η βασική προϋπόθεση εξαιτίας της οποίας στο χώρο αυτό αναπτύχθηκε από την προϊστορική αρχαιότητα ως και τη φραγκοκρατία, η σημαντική “πόλη- κράτος” της Αρχαίας Ψωφίδας, που ήκμαζε συνεχώς πάνω από δύο χιλιετηρίδες.

Στην προϊστορική εποχή και την κλασική αρχαιότητα, η πόλη αναφέρεται από τους ιστορικούς Πολύβιο, Παυσανία, Στράβωνα κλπ, ως μεγάλη οχυρούπολη. Άλλωστε, η πρώτη της ονομασία Ερύμανθος, σημαίνει ετυμολογικά οχυρούπολη. Ο περιτειχισμένος χώρος αυτής ήταν 1 1/2 τετ. χιλ., με τείχος πάχους τριών μέτρων, ενώ λείψανα της ερειπωμένης πόλης μπορούμε να διακρίνουμε σε πολλά σημεία ακόμη και σήμερα. Για μια περίοδο μάλιστα αναφέρεται ως μια από τις μεγαλύτερες αρκαδικές πόλεις, της οποίας η περιτείχιση ήταν μεγαλειώδης και απόρθητη. Στο κέντρο αυτής δεσπόζει κωνοειδής λόφος, στη κορυφή του οποίου είχε κτιστεί η αρχαία Ακρόπολη, που στην ύστερη Βυζαντινή και Φραγκική περίοδο ανακατασκευάστηκε και χρησιμοποιήθηκε ως κάστρο. Η θέση αυτή μέχρι σήμερα φέρει από τους ντόπιους το όνομα “Παλαιόκαστρο”. Έτσι, ο επισκέπτης μπορεί να διακρίνει την Ακρόπολη, το ερειπωμένο Κάστρο και γύρω από την πόλη λείψανα της περιτείχισης, θεμέλια και διάσπαρτους κίονες από ναούς και δημόσια κτίρια.

Λείψανα της αρχαίας Ψωφίδας

Το καλύτερο πλέον σωζόμενο μνημείο είναι ο περίβολος του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ύψους περίπου 6μ. και περιμέτρου περίπου 200μ, κτισμένο μάλλον τα ύστερα χρόνια της ενετοκρατίας και κατ’ άλλες εκτιμήσεις παραμονές της ελληνικής επανάστασης 1821. Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που βρίσκεται εντός του τείχους, είναι κτισμένος πάνω σε θεμέλια παλαιοχριστιανικού ναού, στον ίδιο χώρο όπου στην αρχαιότητα ήταν κτισμένος ο ναός της Ερυκίνης Αφροδίτης. Μέρος του υλικού του αρχαίου ναού έχει ενσωματωθεί και χρησιμοποιηθεί στο χριστιανικό ναό και πάνω στον περίβολο του τείχους του ναού, ενώ διάφορα μέλη, (όπως κίονες και άλλα) βρίσκονται στον προαύλιο χώρο.

Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Η Ακρόπολη (ή Παλαιόκαστρο, κατά την τοπική ονομασία), ο περίβολος και το μοναστηριακό συγκρότημα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, τα οποία είναι μεταβυζαντινής και φράγκικης ανακατασκευής - κατασκευής, αποτελούν μνημεία τα οποία μπορούν να αναδειχθούν και να προβληθούν στον επισκέπτη της περιοχής και αποτελούν στοιχεία προς τουριστική αξιοποίηση. Άλλος χώρος προτεραιότητας είναι ο χώρος του αρχαίου θεάτρου. Αυτοί οι χώροι ενδείκνυνται να χρησιμοποιηθούν για πολιτιστικές εκδηλώσεις και να προσελκύσουν επισκέπτες από την ευρύτερη περιοχή. Αλλά και τα ύστερα μνημεία μιας μακρόχρονης περιόδου ανάπτυξης της πόλης της Ψωφίδας, μπορούν ν’ αναδειχθούν ως ιστορικά - πολιτιστικά στοιχεία της περιοχής.

Οι σύγχρονες συνοικίες, που αποτελούν σήμερα το δημοτικό διαμέρισμα Ψωφίδας του Δήμου Καλαβρύτων, δημιουργήθηκαν σταδιακά από την απελευθέρωση και ύστερα με την εγκατάσταση οικογενειών στο χώρο από τις γύρω περιοχές. Κυρίως όμως οι κάτοικοι προέρχονται από δύο χωριά, την Ορεινή (Μοστενίτσα) και την Παλαιά Χόζοβα, η οποία ήταν ένας συνοικισμός κοντά και πάνω από την Αρχαία Ψωφίδα, και η οποία σήμερα έχει εγκαταλειφθεί, καθώς οι κάτοικοι μετακόμισαν κοντά στην κοιλάδα του Αροάνιου ποταμού. Οικογένειες από την Παλαιά Χόζοβα εγκαταστάθηκαν και στην άλλη κοιλάδα του Ερυμάνθου (Νουσαΐτικο ποτάμι) που λέγεται “Βασιλική” και βρίσκεται ακριβώς κάτω από την δυτική πλευρά της Ακρόπολης της αρχαίας Ψωφίδας στα όρια του αρχαίου τείχους.

  

Τοξωτή γέφυρα

Σύμφωνα, με την παράδοση, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν διοικητής της περιοχής ήταν ο Λιμάζαγας, προσπάθησε να κατακτήσει το μικρό χωριό, αλλά δεν τα κατάφερε λόγω της φυσικής οχυρής θέσης και έτσι η περιοχή αυτή διατήρησε μια σχετική αυτονομία, σε σχέση με την ευρύτερη περιοχή του Ερυμάνθου.

Στο κέντρο του χωριού υπήρχε πηγή με αρκετό νερό άριστης ποιότητας, με το οποίο υδρεύεται σήμερα ο οικισμός της Άνω Ψωφίδας. Έχει δύο ρέματα  δεξιά και αριστερά του παλαιού χωριού, στα οποία ρέει το νερό που χρησιμοποιείται σήμερα από τον οικισμό της Άνω Ψωφίδας για την άρδευση των κτημάτων της περιοχής. Υπάρχει επίσης η εκκλησιά της Ζωοδόχου Πηγής, στην είσοδο της οποίας και πάνω από την πόρτα υπάρχει μια πέτρα με χρονολογία 1839, οπότε, κατά την παράδοση, ανακαινίστηκε ο ναός. Λίγο ψηλότερα βρίσκεται το παρεκκλήσιο του Αγ. Νικολάου του Νέου του εξ’ ανατολής, που ασκήτευε στα βουνά της Θεσσαλίας. Το παρεκκλήσι αυτό πανηγυρίζει στις 9 Μαΐου. Επίσης, στο νοτιοδυτικό μέρος του χωριού, στη βουνοπλαγιά “Ραΐσματα ”, λέγεται ότι υπήρχε ένα μεγάλο και πλούσιο μοναστήρι, το οποίο χάθηκε, αφού βούλιαξε ολόκληρη αυτή η περιοχή.

Ποταμός Ερύμανθος

Από τους κατοίκους λοιπόν της παλαιάς Χόζοβας σχηματίστηκαν τρεις μικροί συνοικισμοί, της Άνω Ψωφίδας, της Κάτω Ψωφίδας και της Βασιλικής. Από πρώην κατοίκους της Ορεινής (Μοστενίτσα) και στην πλευρά που σχηματίζεται από την κοιλάδα του Σειραίου ποταμού, τρίτου παραπόταμου του Ερυμάνθου, σχηματίστηκαν οι συνοικισμοί των Άνω Τριποτάμων που αποτελούν τα 3/5 του συνόλου των κατοίκων του δημοτικού διαμερίσματος Ψωφίδας. Οι συνοικισμοί αυτοί είναι ο Άγιος Γεώργιος, ο Στόγκος, και η Κανακάρη.

Τριπόταμα

Στον κατ’εξοχήν αρχαιολογικό χώρο με το τοπωνύμιο “Μοναστήρια”, που προφανώς ονομάστηκε έτσι από το μοναστήρι που λειτουργούσε εκεί τον 19^ο αιώνα στο ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, μέχρι το 1900 δεν υπήρχε καμιά κατοικία.

Από τις αρχές όμως του 20^ου αιώνα μέχρι το 1950, χτίστηκαν 7 κατοικίες μέσα στον αρχαιολογικό χώρο όπου στεγάζονται και 7 αντίστοιχες οικογένειες πέριξ του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, η οποία είναι και ο Μητροπολιτικός ναός.

Από το 1974, η αρχαιολογική υπηρεσία απαγόρευσε την ανοικοδόμηση εντός του αρχαιολογικού χώρου. Στο διάστημα από το 1920-1960, στο μικρό αυτό συνοικισμό βρισκόταν κατά κάποιον τρόπο και το εμπορικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής, καθώς υπήρχαν τα σημαντικά εμπορικά καταστήματα του Πλιάκα που ήρθε από το Λειβάρτζι και του Σπανού-Τακτικού, ο οποίος έκτισε και την πρώτη κατοικία δίπλα στον περίβολο του ναού.

Κατοικία Σπανού –Τακτικού

Μετά το 1960, η αγορά μεταφέρθηκε ακριβώς στη διασταύρωση των οδών Πάτρας - Τρίπολης και Ολυμπίας - Καλαβρύτων, που είναι ένα από τα σημαντικότερα σταυροδρόμια της Πελοποννήσου. Μια αγορά που εξυπηρετούσε και εξυπηρετεί τα γύρω χωριά. Η συνοικία αυτή, που βρίσκεται στην νοτιοδυτική γωνιά του αρχαίου τείχους έχει σήμερα περίπου 10 οικογένειες. Εκεί επίσης βρίσκεται το Δημοτικό και το Γυμνάσιο Ψωφίδας.

Αγορά Τριποτάμων

Κατά γενική εκτίμηση, αυτή η περιοχή με τις σύγχρονες τάσεις θα μπορούσε σήμερα οικιστικά να αναπτυχθεί θεαματικά, εάν δεν υπήρχαν οι αυτονόητες απαγορεύσεις της αρχαιολογίας, καθώς συγκεντρώνει πολλά πλεονεκτήματα. Ολόκληρος βέβαια ο αρχαιολογικός χώρος εντός του τείχους, 2 τετραγωνικά χιλιόμετρα, θεωρείται ιδανικός για κατοίκηση (ήξεραν να επιλέγουν τοποθεσίες οι αρχαίοι Έλληνες!) αλλά δεν είναι δυνατόν να δοθούν άδειες, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις, αφού ο τόπος είναι κατάσπαρτος από θεμέλια αρχαίων κτιρίων.

Ηρώο στην πλατεία των Τριποτάμων

Έτσι, αναγκαστικά το χωριό αναπτύσσεται οικιστικά μόνον από την πλευρά της κοιλάδας του Σειραίου ποταμού και κατά δεύτερο λόγο στην Άνω Ψωφίδα (Χόζοβα). Αυτή η πλευρά των Τριποτάμων που εκτείνεται μέχρι τις Σειρές, είναι η πιο πεδινή, εύφορη κοιλάδα του Σειραίου παραποτάμου του Ερύμανθου και η πιο κατοικημένη. Χωρίς όμως οικιστικό σχέδιο και πολεοδόμηση αναπτύσσεται άναρχα σε μήκος 5 χιλιομέτρων δεξιά και αριστερά από την εθνική οδό Πατρών-Τριπόλεως, που την διασχίζει κατά μήκος και συνεχίζει με τον ίδιο τρόπο μέχρι τις Σειρές.

Πρόκειται για μια κοιλάδα γεμάτη πηγές εκ των οποίων πολλές είναι κεφαλόβρυσα. Είναι μια από τις περιοχές του Δήμου Καλαβρύτων μαζί με την περιοχή της κοιλάδας των Σειρών που δεν φθίνει δημογραφικά και διατηρεί νέους με παραγωγικό πληθυσμό. Αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι διασχίζεται κατά μήκος από την εθνική οδό Πατρών-Τριπόλεως, που της προσδίδει μια ιδιαίτερη εμπορική κίνηση.

Κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η κτηνοτροφία και οι αρδεύσιμες εκτάσεις που χρησιμοποιούνται κυρίως για ζωοτροφές στις καλλιέργειες. Ας σημειώσουμε επίσης ότι η Ψωφίδα χαρακτηρίζεται από αυτές τις τρεις κοιλάδες και παραποτάμους του Ερυμάνθου, που καταλήγουν στο κέντρο της περιοχής και της προσδίδουν μοναδικά χαρακτηριστικά στην ευρύτερη ενδοχώρα. Παράλληλα στο χώρο αυτό υπάρχει ο κύριος όγκος ανάβλυσης των υδάτων του Ερυμάνθου ποταμού το καλοκαίρι, όταν δεν υπάρχουν βροχοπτώσεις. Η ανάβλυση ξεπηδάει σε πολλές περιπτώσεις μέσα από την κοίτη των παραπόταμων Νουσαϊτικου, Αροανίου, και Σειραίου.

Πανοραμική άποψη των Τριποτάμων με θέα την Ακρόπολη της αρχαίας Ψωφίδας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι ότι σ’ αυτήν την περιοχή ο Ερύμανθος γίνεται πολύ ήπιος, προσιτός και προσβάσιμος και υπάρχουν κατοικίες δίπλα στις όχθες του, λίγο πριν πάρει την τραχιά και άγρια μορφή του, περνώντας μέσα από το φαράγγι Παραλογγών και Βιδιακίου, που βρίσκεται σε απόσταση 5 χλμ. περίπου από το Τριπόταμα. Η διαχείριση του υδάτινου αυτού πλούτου έχει προκαλέσει τελευταία ιδιαίτερο ενδιαφέρον προς διάφορες κατευθύνσεις.

Μια νέα περίοδος πολιτιστικής ανάπτυξης και οικολογικής ευαισθησίας αρχίζει να διαμορφώνεται πλέον με την πραγματοποίηση προγραμμάτων από διάφορους φορείς που ασχολούνται με την ανάδειξη-αξιοποίηση των μνημείων και των υποδομών που προϋπήρχαν (όπως αυλάκια, μονοπάτια, πηγές-βρύσες, χώροι αναψυχής, κ.α.) δίνοντας έτσι σε πολλούς νέους την ευκαιρία να εργαστούν και συνάμα να συμβάλουν στην πρόοδο της περιοχής.

Ο εκπολιτιστικός σύλλογος «Η Ερυκίνη Αφροδίτη» δραστηριοποιείται και οργανώνει εκδηλώσεις που αναδεικνύουν το πνεύμα και την ποιότητα της περιοχής, διατηρώντας την παραδοσιακή ταυτότητα παρουσιάζει αξιόλογο έργο και αποτελεί μία από τις κοιτίδες πολιτιστικής ανάπτυξης του τόπου. Επίσης, τα Τριπόταμα έχουν αναπτυχθεί ευρέως με την δημιουργία πολλών καφενείων, εστιατορίων, πεστροφείου, φούρνου-ζαχαροπλαστείου, mini market, φαρμακείου κ.α. Ακόμη, λειτουργούν αγροτικό ιατρείο,  Δημαρχιακό κατάστημα, Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ).  

Αγορά Τριποτάμων

Τέλος, τα Τριπόταμα είναι ένας ιδανικός τόπος χαλάρωσης και διασκέδασης για όλες τις ηλικίες, καθώς παρέχεται η δυνατότητα του ψαρέματος άγριας πέστροφας από τον Ερύμανθο, του rafting ή canoe kayak για τους πιο τολμηρούς επισκέπτες, της ποδηλασίας και του περπατήματος στα μονοπάτια θαυμάζοντας την φύση.

Rafting στον Ερύμανθο ποταμό

ΑΜΚΕ Ερύμανθος

Γ' Σεπτεμβρίου 69

104 33 Αθήνα

Email:erymanthos2@gmail.com
τηλ:  210 8813760

         2108813761