ΝΕΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΨΩΦΙΔΑ (8)

ΟΡΕΙΒΑΣΙΟΥ «Ιατρικαί συναγωγαί»

Ο Ορειβάσιος ήταν ο ελληνικής καταγωγής, γεννημένος στην Πέργαμο, προσωπικός ιατρός του αυτοκράτορα Ιουλιανού, φημισμένος για την ευρυμάθεια και την επιστημονική του κατάρτιση. Ως συνοδός του αυτοκράτορα μάλιστα, συμμετείχε στην εκστρατεία εναντίον της Γαλατίας το 355 μ.Χ., κατά την διάρκεια της οποίας, κατόπιν αυτοκρατορικής προτροπής, συνέταξε την ιατρική εγκυκλοπαίδεια «Ιατρικαί συναγωγαί» ή «Εβδομηκοντάβιβλος» (απαρτιζόταν από 72 βιβλία). Για την σύνταξη του έργου ο Ορειβάσιος αξιοποίησε στοιχεία πολλών προγενέστερων συναδέλφων του και του Γαληνού. Αργότερα, συμπύκνωσε το έργο σε 9 βιβλία, που τιτλοφορήθηκαν «Η εις Ευστάθιον σύνοψις». Συνέγραψε επίσης τα έργα «Περί βασιλείας» και «Περί παθών», που δεν διασώθηκαν.

ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Π

1. πάνακες (οι δ’ Ηράκλειον). εξ ου ο οποπάναξ συλλέγεται, και πλείστον γεννάται εν Βοιωτία και εν Ψωφίδι της Αρκαδίας, ώστε και επίτηδες κηπεύεσθαι δια την εκ του οπού πρόσοδον. Φύλλα έχει τραχέα, χαμαιπετή, χλώρα σφόδρα προς τα της συκής εν τω περιφερεί εσχισμένα πενταμερώς. Καυλόν ώσπερ νάρθηκα υψηλότατον, έχοντα χνούν λευκόν και φύλλα τα περί αυτόν μικρότερα. Σκιάδειον δ’ επ’ άκρου ως ανήθου. Άνθος μήλινον. Σπέρμα ευώδες και πυρωτικόν. Ρίζας πλείονας εκ μιας αρχής, λευκάς, βαρυόδμους, παχύν εχούσας τον φλοιόν, υποπίκρους εν τη γεύσει. Φύεται δε και εν Κυρήνη της Λιβύης και εν Μακεδονία. [μέχρι αυτό το σημείο σχεδόν αυτούσια μεταφορά του κειμένου του Διοσκουρίδη]. Οπίζεται δ’ η ρίζα επί τι τεμνομένη άρτι βλαστανόντων καυλών. Ανίησι δε λευκόν οπόν, ος ξηρανθείς κατά την επιφάνειαν κροκίζει. Δέχονται δε το απορρέον φύλλα προϋποτιθέντες εις κεκοιλασμένον το έδαφος, αναιρούνται δε ξηρανθέντα. Οπίζουσι δε και τον καυλόν εντέμνοντες περί τον πυραμητόν και ομοίως εκδεχόμενοι το απορρέον. Εισί δε των ριζών βελτίους αι ξηραί και λευκαί και τεταναί και άβρωτοι, πυρώδεις εν τη γεύσει και αρωματίζουσαι. Καρπός δ’ εύθετος εκ μέσου του νάρθηκος. Ο γαρ εκ των παραφυάδων εστίν ατροφώτερος. Του δ’ οπού διαφέρει ο πικρότατος τη γεύσει, ένδοθεν λευκός, έξωθεν δε κροκίζων, λείος, λιπαρός, εύθρυπτος, ταχέως διιέμενος, βαρύοδμος. Ο δε μέλας φαύλος και ο μαλακός. Δολούται γαρ αμμωνιακώ και κηρώ, δοκιμάζεται δ’ ύδατι διατριβόμενος τοις δακτύλοις. Ο γαρ άδολος ανίεται και γαλακτούται.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Το πάνακες (κατ’ άλλους Ηράκλειον). Από αυτό συλλέγεται ο οποπάναξ (Opopanax hispidus) και φύεται ως επί το πλείστον στην Βοιωτία και την Ψωφίδα της Αρκαδίας, γι’ αυτό και καλλιεργείται σκόπιμα, εξαιτίας των εσόδων από τον χυμό του. Έχει φύλλα σκληρά, χαμερπή, έντονα πράσινα, παρόμοια με της συκιάς, σχισμένα σε πέντε μέρη της περιφέρειάς τους. Και βλαστό, όπως ακριβώς του νάρθηκα*, πάρα πολύ ψηλό, καλυμμένο με λεπτό, λευκό χνούδι και πολύ μικρά φύλλα γύρω του. Έχει επιπλέον σκιάδιο στο άκρο του, όπως ακριβώς ο άνηθος, άνθος στο χρώμα του μήλου, σπόρο ευωδιαστό και θερμαντικό, τις περισσότερες ρίζες να ξεκινούν από μια αρχή, λευκές, με βαριά μυρωδιά, των οποίων ο φλοιός είναι παχύς, και υπόπικρες στην γεύση. Επίσης φύεται και στην Κυρήνη της Λιβύης και στην Μακεδονία.

Και αποσπάται χυμός από την ρίζα, όταν κοπεί σε κάποιο σημείο, την στιγμή που οι βλαστοί μόλις αρχίζουν να θάλλουν. Και (αυτή) εκχέει λευκό χυμό, ο οποίος, αφού ξεραθεί, παίρνει στην επιφάνεια το χρώμα του κρόκου. Λαμβάνουν λοιπόν το απόσταγμα, βάζοντας εκ των προτέρων κάτω φύλλα, σε έδαφος που έχει διαμορφωθεί ώστε να είναι κοίλο και τα σηκώνουν όταν ξεραθούν. Αποσπούν όμως χυμό και εγχαράσσοντας τον βλαστό την εποχή περίπου της συγκομιδής του σιταριού, λαμβάνοντας το απόσταγμα με τον ίδιο τρόπο. Και από τις ρίζες είναι καλύτερες οι ξηρές και λευκές και άκαμπτες, που δεν τρώγονται, που είναι καυτερές στην γεύση και αρωματικές. Ο δε καρπός είναι κατάλληλος, όταν προέρχεται από το μέσον του νάρθηκα. Γιατί αυτός που προέρχεται από τις παραφυάδες είναι περισσότερο ατροφικός. Ο δε χυμός διακρίνεται σε αυτόν που είναι εξαιρετικά πικρός στην γεύση, λευκός στο εσωτερικό, με το χρώμα κρόκου στην επιφάνεια, λείος, λιπαρός, ευκολότριφτος, γρήγορα διαλυόμενος, με βαριά μυρωδιά και σε αυτόν που είναι σκούρος και μαλακός, ο οποίος είναι κακής ποιότητας. Είναι δε νοθευμένος με αμμωνία και κερί και δοκιμάζεται, όταν τριφτεί στα δάχτυλα με νερό. Αντιθέτως, ο ανόθευτος διαλύεται και αποκτά γαλακτώδη υφή.

ΑΜΚΕ Ερύμανθος

Γ' Σεπτεμβρίου 69

104 33 Αθήνα

Email: erymanthos2@gmail.com
        τηλ:  210 8813760

         2108813761