ΝΕΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΨΩΦΙΔΑ (4)

ΤΟΠΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΕΣ

Η Αρκαδία ήταν κατά την αρχαιότητα τόπος με έντονη θρησκευτικότητα, πλήθος τοπικών λατρειών και μύθων, γεγονός που επηρέαζε σαφέστατα την καθημερινή ζωή των κατοίκων της.

Ο πιστευόμενος γενάρχης των Αρκάδων, Αρκάς, θεωρούνταν γιος του Δία και της Καλλιστώς, που ήταν κόρη του Λυκάονα, δηλαδή του Λύκαιου Δία. Πρόκειται για χαρακτηριστικό παράδειγμα του μοτίβου της αρχαιοελληνικής μυθολογίας, σύμφωνα με το οποίο ο σύζυγος ή ο πατέρας πολλών θνητών ερωμένων του Δία στην πραγματικότητα δεν ήταν άλλος από τον ίδιο τον αρχηγό των θεών, σε κάποια από τις γνωστές υποστάσεις ή τοπικές λατρευτικές μορφές του. Μετά την συνεύρεσή τους, η Ήρα  μεταμόρφωσε την Καλλιστώ σε αρκούδα (παρετυμολογική σύνδεση άρκτου – Αρκάδος), που, σύμφωνα με μία παραλλαγή, σκοτώθηκε από την Άρτεμη. Την στιγμή που η Καλλιστώ ξεψυχούσε, χτυπημένη από τα βέλη της θεάς, ο Δίας πήρε τον Αρκάδα από την κοιλιά της και τον έσωσε. Μια άλλη παραλλαγή του μύθου αναφέρει πως, όταν ο Αρκάδας έγινε 15 ετών, συνάντησε, κυνηγώντας στο δάσος, την μητέρα του, με μορφή άρκτου και θα την θανάτωνε με το δόρυ του, αν ο Δίας δεν την μεταμόρφωνε στον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου. Επί της εποχής του πάντως οι άνθρωποι επιδόθηκαν σε ειρηνικά έργα και η περιοχή που παλαιότερα ονομαζόταν Πελασγία μετονομάστηκε σε Αρκαδία. 

Ο Πελασγός, κατά την αρκαδική τοπική παράδοση, ήταν ο πρώτος θνητός, γιος του Δία και της Νιόβης. Γιος αυτού και ή της Ωκεανίδας Μελίβοιας ή της νύμφης Κυλλήνης ήταν ο πιο παλιός βασιλιάς των Αρκάδων, ο Λυκάονας, που μεταμορφώθηκε από τον Δία σε λύκο, επειδή σε δείπνο που του παρέθεσε με τους γιους του τού προσέφερε τις ψημένες σάρκες ενός παιδιού – κατά μία εκδοχή του γιου του, Νυκτίμου, ή του Αρκάδα -  ή επειδή θυσίασε ένα βρέφος στον βωμό του.

Οι γιοι του Λυκάονα Μαντινέας, Τεγεάτης, Φίγαλος, Στύμφαλος, Μαίναλος έκτισαν τις πιο ονομαστές πόλεις της Αρκαδίας, ενώ ο ίδιος έχτισε την Λυκόσουρα πάνω στο βουνό Λύκαιο και καθιέρωσε την λατρεία του Λύκαιου Δία και τους αγώνες Λύκαια.

Σε μια άλλη περιοχή της Αρκαδίας, την Στύμφαλο, πίστευαν πως η Ήρα είχε ανατραφεί εκεί από τον Τήμενο, ο οποίος έκτισε τον πρώτο ναό της και καθιέρωσε την λατρεία της, ορίζοντας, μάλιστα, να τιμούν την θεά σε τρεις λατρευτικούς τύπους, ως παρθένον (οι κοπέλες), ως τελείαν (οι νυμφευμένες) και ως χήρα (οι χήρες).

Περνώντας κάποτε η Δήμητρα από την Αρκαδία, καθώς αναζητούσε την χαμένη Περσεφόνη, θεάθηκε από τον Ποσειδώνα, ο οποίος την ερωτεύτηκε. Η θλιμμένη θεά, για να τον αποφύγει, μιας και ήταν περίφημος για τις ταραχές και την αναστάτωση που ήξερε να δημιουργεί, είτε ήταν στην στεριά, είτε ήταν στην θάλασσα, μεταμορφώθηκε σε φοράδα και κρύφτηκε μέσα σε έναν στάβλο. Ωστόσο, ο Ποσειδώνας, τυφλωμένος από τον ακατασίγαστο πόθο του, μεταμορφώθηκε και αυτός σε άλογο, μπήκε στον ίδιο στάβλο και συνευρέθηκε μαζί της.

Το γεγονός αυτό εξόργισε την Δήμητρα, που έτσι απέκτησε την προσωνυμία ερινύς. Όταν της πέρασε η οργή, θέλησε να λουστεί στον Λάδωνα και έτσι απέκτησε την προσωνυμία λουσία. Εξάλλου, ύστερα από την ένωσή της με τον Ποσειδώνα έφερε στον κόσμο μια άλλη κόρη, της οποίας το όνομα δεν διασώθηκε σε καμία πηγή, γιατί ήταν απόρρητο και ανακοινωνόταν μόνο σε μυημένους. Οι Αρκάδες βέβαια την αποκαλούσαν Δέσποινα. Από αυτήν την συνεύρεση γεννήθηκε και ένα άλογο, ο Αρείωνας, γνωστός από τον Όμηρο και την τοπική μυθική παράδοση.

Όσο ήταν ακόμα φοράδα, η Δήμητρα πήγε μια μέρα στα νερά της Στύγας, στις βόρειες πλαγιές των Αροανίων ορέων και μόλις καθρεφτίστηκε σε αυτά και είδε πόσο άσχημη ήταν, τα καταράστηκε να μαυρίσουν, εξ ου και η σημερινή ονομασία Μαυρονέρι.

Άλλος μύθος αναφέρει ότι οι κάτοικοι της Φενεού τής φανέρωσαν το άνοιγμα, από όπου ο Πλούτων είχε κατέβει στον Άδη με την κόρη της Περσεφόνη, και εκείνη, σε αντάλλαγμα, τους υποσχέθηκε  - μεταξύ άλλων -  να μην σκοτώνονται ποτέ πάνω από εκατό Φενεάτες στον πόλεμο.

Έξω από την Φενεό, κοντά στον αρκαδικό Αροάνιο, τάφηκε, σύμφωνα με μια παράδοση, ο Τελαμών, ο οποίος σκοτώθηκε, πολεμώντας τους Ηλείους μαζί με τον Ηρακλή. Στα χρόνια του Παυσανία, ο τάφος του αποτελούσε λατρευτικό τόπο.

Το αρκαδικό βουνό Ερύμανθος, όπως και ο λακωνικός Ταΰγετος,  ήταν και ο τόπος που περνούσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της με το τόξο στα χέρια η θεά Άρτεμη, κυνηγώντας κάπρους, ελάφια και άλλα αγρίμια, συνοδευόμενη από τις Νύμφες αγρονόμους.

Σε μια σπηλιά ενός άλλου αρκαδικού βουνού, της Κυλλήνης (Ζήριας), γεννήθηκε ο Ερμής, καρπός του έρωτα του Δία και της νύμφης Μαίας.

Γιος αυτού και μιας κόρης του Δρύοπα ή, σύμφωνα με άλλες παραλλαγές, γιος του Ουρανού και της Γης ή του Κρόνου και της Ρέας, ήταν ο κατ’ εξοχήν αρκαδικός θεός, προστάτης της κτηνοτροφίας και ευρετής του ποιμενικού αυλού – σύριγγος, ο Πάνας. Ως γνωστόν, ο Πάνας διακρινόταν για την ακόρεστη ερωτική δίψα του, θύματα της οποίας ήταν οι νύμφες Σύριγγα, Πίτυς και Ηχώ, που σκοτώθηκαν, προσπαθώντας να τον αποφύγουν. Η κατάκτησή για την οποία ωστόσο υπερηφανευόταν κυρίως ο τραγόμορφος θεός ήταν η αποπλάνηση της Σελήνης.

Στην περιοχή υπήρχαν και αρκετοί βωμοί και ιερά του Άρη, ενώ  στα ενδότερα, όπως και σε άλλες περιοχές που απείχαν πολύ από την θάλασσα, ο θεός του κάτω κόσμου είχε το όνομα Ποτειδάων. Αυτό σημαίνει πως εκεί ο Ποσειδών δεν ήταν ο κυρίαρχος του πελάγους, όπως τον ήθελε το έπος.

Όσο για τον Διόνυσο, αυτός λατρευόταν ιδιαίτερα στην Κύναιθα (κοντά στα σημερινά Καλάβρυτα), όπου εμφανιζόταν με μορφή ταύρου. Ο ίδιος ο θεός βοηθούσε στο ξεχώρισμα του ταύρου από την αγέλη και στην συνέχεια οι Κυναιθαείς οδηγούσαν το ζώο πάραυτα στο ιερό του για θυσία. Το κρέας του πιστευόταν ότι μετέδιδε την δύναμη του θεού σε όσους το έτρωγαν, κατ’ αναλογία με την χριστιανική μετάληψη και αντίστοιχα λατρευτικά έθιμα άλλων θρησκειών.

Ευρύτατα γνωστός είναι και ο μύθος της Δάφνης και του Λεύκιππου, σύμφωνα με τον οποίο εκείνος την ερωτεύθηκε χωρίς ανταπόκριση, γιατί η Δάφνη απέφευγε όλο το αρσενικό φύλο. Τότε ο Λεύκιππος μεταμορφώθηκε σε γυναίκα και κέρδισε την εμπιστοσύνη της, αλλά  ο Απόλλωνας, που επίσης αγαπούσε την Δάφνη, αγανάκτησε μαζί του. Κάποια στιγμή, η Δάφνη και η συντροφιά της θέλησαν να κολυμπήσουν στον Λάδωνα. Ο Λεύκιππος αρνήθηκε, αλλά εκείνες τον έγδυσαν με το ζόρι. Μόλις ανακάλυψαν ότι ήταν άνδρας, τον χτύπησαν με τα ακόντια και τα μαχαίρια και τον σκότωσαν. 

ΑΜΚΕ Ερύμανθος

Γ' Σεπτεμβρίου 69

104 33 Αθήνα

Email: erymanthos2@gmail.com
        τηλ:  210 8813760

         2108813761